اکولوژی قارچ ها در غار

برای مشاهده مقاله گزینه ادامه مطلب را انتخاب کنید

اکولوژی قارچ ها در غار

Payam_rezabakhsh@yahoo.com

دانشجوی کارشناسی ارشد اگرواکولوژی

عضو گروه کوهنوردی و غارشناسی آرش سنندج

( ۱۳۹۳- ۲۰۱۴ )

مقدمه

انسانها از هزاران سال پیش قارچ را از طبیعت اطراف خود هدیه می گرفتند و از آن به عنوان غذا و دارو استفاده می كردند. تصویرشناسی در آثار باستانی نشان می دهد كه مصری ها از ۴ هزار و ۶۰۰ سال پیش قارچ را می شناختند و آن را گیاه جاودانگی می دانستند. طعم مطلوب قارچ، فراعنه مصر را وسوسه كرده بود تا این گیاه را غذای مخصوص اشراف معرفی كرده و مردم عادی را از خوردن آن محروم كنند. در فرهنگ دیگر كشورها نظیر چین، روسیه ، یونان، مكزیك و آمریكای لاتین ، قارچ گیاه مقدس و سودمندی محسوب می شد به طوری كه مردم در مراسم مذهبی نیز از آن استفاده می كردند. بسیاری باور داشتند، قارچ خواصی دارد كه قدرت فوق بشری به انسان می دهد به پیداشدن گم شدگان كمك می كند یا حتی روح انسان را به حریم خدایان رهسپار می كند. حدود یك هزار و ۱۰۰ سال پس از میلاد مسیح، چینی ها قارچ پرورش می‌دادند. البته این گیاه هزاران سال قبل توسط اجدادشان اهلی شده بود. به غیر از شرقی‌ها، اروپایی ها نیز به قارچ علاقه مند بودند و در اروپا، فرانسه قبل از سایر كشورها در سال ۱۳۵۰ میلادی، قارچ در داخل غارهای اطراف خود کشت می کردند.

شاید واژه ٔقارچ، شما را به یاد قارچهای خوراکی بیندازد اما همهٔ قارچها، اینگونه نیستند، قارچ اغلب به عنوان شاخهای از گیاهشناسی در نظر گرفته است، حتی آن را به یک پادشاهی جداگانه در طبقه بندی بیولوژیکی محسوب می شود. مطالعات ژنتیک نشان داده اند که قارچ‌ها بیشتر از نظر صفات شبیه گیاهان هستند. اکثر قارچها کم رنگ به دلیل اندازه کوچک از ساختار خود، و شیوه زندگی مرموز خود را در خاک، در ماده مرده، و به عنوان همزیستهای از گیاهان، حیوانات رشد و نمو پیدا کرده اند قارچها ارگانیسم هایی هستند که انرژی مورد نیاز برای حیات خود را از تجزیه مواد آلی کسب می کنند. قارچ نقش مهمی در تجزیه مواد آلی و همچون نقش اساسی در چرخه تغذیه دارند. قارچ ها برای تولید آنتی بیوتیک ها استفاده شده است، و اخیرا، آنزیم های مختلف تولید شده توسط قارچ ها در صنعت و در مواد شوینده استفاده می شود.

تعریف قارچ

قارچ ها یوکاریوتهای (دارای هسته ی مشخص) هتروتروف غیر فتوسنتتیک هستند که در دسته ی گیاهان قرار می گیرندتک سلولی و یا چند سلولی بوده که در محیط های مرطوب و تاریک بهتر رشد می کنند. این ارگانیسم ها در شرایط هوازی و بی هوازی رشد نموده و انرژی مورد نیاز خود را از اکسیداسیون مواد آلی تامین می کنند تولید مثل آنها به صورت جنسی یا غیر جنسی با تشکیل اسپور، جوانه زدن و تقسیم سلولی می باشد قارچ ها به سه دسته ی ۱- مخمرها ۲- کپک ها و ۳- شبه مخمرها تقسیم می شوند.

 عکس: کامیار افتخاری – غار بله زر شیراز

 عکس: کامیار افتخاری – غار بله زر شیراز (منشآ رشد قارچ، چوب و برگها)

 مخمرها

قارچ های فاقد رشته هستند و به همین دلیل تک سلولی می باشند و به وسیله ی جوانه زدن تکثیر می یابند. مخمرها در کارخانجات تخمیر صنعتی، نانوایی ها، کارخانجات تقطیر و آبجوسازی به کار می روند. این ارگانیسم ها تحت شرایط بی هوازی قند را متابولیزه کرده، تولید الکل و به میزان کمی تولید سلول جدید می کنند. تحت شرایط هوازی تولید سلول جدید بیشتر بوده و الکل تولید نمی شود. کلنی مخمرها خامه ای و یا بلغمی با قوام بسیار نرم است.

کپک ها

کپکها قارچهای رشته ای هستند که از نظر ساختمان و رشدشان مشابه گیاهان عالی می باشند آنها غیر فتوسننتیک، چندسلولی، هتروتروف، هوازی هستند. کپکها تولید واحدهای ساختمانی به نام هایفا می کنند (Thall یا Hypha) که با تجمع آنها جرم رشته ای تشکیل می گردد که به آن مسیلیوم گفته می شود. بهترین رشد کپک ها در محیط اسیدی با غلظت بالای قند می باشد. رشد غالبا روی سطح خارجی میوه های فاسد شده مشاهده می شود. کلنی های ایجاد شده توسط کپک ها به رنگ های مختلف سفید، آبی، سبز، خاکستری و بنفش می باشد.

شبه مخمرها

شبه مخمرها سلولهای کروی هستند و پس از رشد با اتصال بسیار سست به سلول مادر متصل می شوند و در اثر پیدایش جوانه های بعدی زنجیره طولانی تشکیل می گردد، به همین خاطر به آنها مخمرهای دارای مسیلیوم کاذب گفته می شود.

بر اساس تعریف کلی از قارچ، كه شامل قارچ های میكروسكوپی و ماكروسكوپی می باشد تاکنون بیش از ۳۵۰۰گونه قارچی از ایران (بجز قارچ های بیماریزای انسانی و حیوانی كه معمولا شامل تعداد اندكی می باشند) گزارش شده است.

 کپک قارچی ( منشآ رشد، پوسیدگی چوب در غار )

 عکس: کامیار افتخاری – غار بله زر شیراز ( منشآ رشد قارچ، خورده چوب )

به این نكته نیز باید توجه داشته كه این تعداد شامل قارچ های زیر زمینی نظیر دنبلان ها، قارچ های چوبزی یا عوامل پوسیدگی چوب و قارچ های توپ پفی نبوده و تنها شامل قارچ هاییست كه دارای پایه و كلاهك بوده و معمولا در زیر كلاهك دارای تیغه هایی می باشند. با احتساب تمامی قارچ های قابل رویت ، شاید تعداد قارچ های ماكروسكوپی ایران در حدود۱۵۰۰گونه می باشد.

  غاری در کرواسی (قارچ های کلاهک دار منشآ رشد، فضولات)

 غاری در اسپانیا (منشآ همزیستی با گیاهان و خزه ها)

لغت قارچ، (ماشروم) به تمامی قارچهای بزرگ یا قارچهای دارای ساقه و کلاهک جداگانه و یا قارچهای گوشتی اطلاق می شود. قارچ ماکروسکوپی است که میوه دارد و میتواند بر روی زمین یا در زیر زمین رشد کند و البته در اندازه ای که با چشم غیر مسلح قابل دیدن است و با دست می توان آن را چید، بر طبق این تعریف حتماً خوراکی نیست بلکه می تواند غیر خوراکی یا سمی باشد.

عکس ها: کامیار افتخاری – غار بله زر شیراز

خصوصیات قارچ ها

قارچ ها تالوفیتهای فاقد سبزینه هستند، قارچ ها بر خلاف باکتریها و جلبکهای سبز – آبی که فاقد هسته حقیقی اند عموماً هسته ای مشخص دارند. مواد ذخیره ای در قارچها به شکل گلیکوژن و یا چربی است و چون فاقد کلروفیل هستند نمی توانند مستقیماً کربن هوا را جذب کرده از آن مواد لازم برای رشد خود بسازند. قارچها مجبورند کربن لازم را برای ادامه حیات از موادی مثل گلوسیدها که در ترکیب شیمیایی آنها کربن وجود دارد بدست آورند. عده ای از قارچها کربن و ترکیبات آنرا از بدن جانوران یا گیاهان می گیرند و عده ای دیگر روی مواد آلی و بازمانده گیاهان یا لاشه جانواران یا کود و یا فضولات بسر برده، مواد غذایی را از آنها اخذ می کنند. در حقیقت قارچها از لحاظ شکل بسیار متفاوتند و طیف رنگی قارچها نیز بسیار متنوع است از سفید تا قرمز، خاکستری، آبی و بنابراین همه قارچها ناخودزی یا ناخود کفا (هتروتروف Heterotroph) بوده و بر حسب نوع زندگی به سه گروه زیر تقسیم می شوند.

۱- قارچهای انگلی (parasite)

۲- قارچهای گندرو (Saprophytes)

۳- قارچهای همزی (Symbiosis)

زندگی قارچ ها در داخل غار

غارها به طور کلی با مشخصه فقدان بسترهای آلی و نسبتا پایدار است و درجه حرارت کم محل خوبی برای رشد قارچ ها می باشد این آغازیان غیر فتوسنتز کننده ‌ای که بیشتر در داخل غار ها هستند از گروه زیگومیکوتا آسکومیستها و دئوترومیکوتینا ( قارچ های ناقص) هستند. برخی از اسپور قارچ‌ها توسط جریان آب یا هوا و یا بدن حیوانات به داخل غار جریان یافته این اسپور قارچهای عفونی می تواند در میان و بین گونه های حشرات منتقل می شود و یا برخی دیگر در شرایط مرطوب و یا در زیر زمین در اثر فضولات خفاش ها یا حشرات یا بی مهرگان یا لاشه آنها از نوع (Paecilomyces و Beauveria) و یا پوسیدگی چوپ و ریشه گیاهان که همراه با سیل به داخل غارها آمده باشد و دیگر مواد عالی که توسط غارنوردان در محیط غارها به جا می ماند در اشکال های مختلفی رشد و نمو پیدا می کنند. بعضی قارچ ها انگل هستند و بنابراین غذای خود را از میزبان های زنده تأمین می کنند توانایی قارچ ها در زندگی کردن در شرایط متفاوت، آنان را از نظر اقتصادی ارزشمند ساخته است تاکنون ۲۲۵ مطالعات قارچ شناسی غار گزارش شده است.

 عکس: پیام رضابخش– غار گلستانه کردستان (منشآ رشد، فضولات خفاش)

منشآ رشد، لاشه حشرات

 منشآ رشد، ریشه گیاهان نفوذ کرده به سقف غارها

عکس: پیام رضابخش– غار سراب همدان (منشآ رشد، مواد خوراکی به جا مانده از غارنوردان)

 عکس ها: کامیار افتخاری – غار بله زر شیراز (منشآ رشد، تکه چوب)

در شکل: مثالی خوبی قارچپنی سیلیوم  را که روی پرتقال رشد کرده است، مشاهده می کنید. پرزهای سبز و سفیدی که به عنوان کپک می شناسیم، در واقع ساختارهای تولید مثلی قارچه ستند. پیکر قارچ در لابه لای بافتهای میوهٔ پرتقال جای دارد. پیکر همهٔ قارچها، به جز مخمرها، از رشته های باریکی به نام نخینه تشکیل شده است.

کپک پنی سیلیوم. سطح این میوهٔ پرتقال از نوعی قارچ متعلق به سردهٔ پنی سیلیوم پوشیده شده است

برخی اصلاحات:

اتوتروف (Autotroph): گروه خود غذا ساز تولید کننده ها که منحصرآ از گیاهان کلروفیلی تشکیل و در طی فرایند فتوسنتز ا استفاده از انرژی خورشید، دی اکسید کربن و آب قادر به ساختن مواد هیدرو کربنه و مایحتاج غذایی خود می باشند.

هتروتروف (Heterotroph): گروه مصرف کنندگان یا به عبارتی همان تجزیه کنندگان که از بقایای جسد حیوانات و مواد دفع شده آنها استفاده می کنند و نهایتآ بقایای انرژی مواد بی جان را مجددآ به طبیعت بر می گردانند تا دفعات دیگر در چرخه انتقال ماده و انرژی به کار گرفته شوند که قارچ ها از این دسته می باشند.

کپک (Mold): عنوانی کلی ‌است که به همهٔ گونه‌های قارچهای ذره‌بینی که به صورت رشته‌های چندسلولی رشد می‌کنند اطلاق می‌شود.

یوکاریوت (Eukaryote): در زیست‌شناسی به جانداری که یاخته‌های آن هستهٔ واقعی و غشا دارد گفته می شود.

گَندروی (نام‌های دیگر: پوده‌زی، پوده‌دوست، طفیلی، ساپروفیت، ساپروتروف): به آن دسته از موجودات ریز زنده (سازواره‌ها) گفته می‌شود که مواد غذایی خود را از مواد آلی غیر زنده، معمولاً از گیاهان مرده یا پوسیده بدست می‌آورند. آنها این کار را از راه جذب ترکیبات آلی حل‌شونده انجام می‌دهند.

Poriaillanti:یک علت شایع و جدی از پوسیدگی چوب در معادن مرطوب است.

غار زیستگاه منحصر به فرد و اجزای مهم از اکوسیستم هستند و این کاملا امکان پذیر است که در زیر زمین هستند گونه از باکتری ها و قارچ ناشناخته برای علم است که می تواند یک منبع از داروهای جدید ارائه وجود دارد.

منابع:

International Journal of Speleology

http://www.irangarch.com

http://www.irangarch.com/wa_9.html

http://www.fungiran.blogfa.com

http://campkrupp.net

http://marengocave.com/groups/the-cave/ecosystem

http://agaricus.ru/en/doc/show/296/

http://fws.gov

http://www.cambriancavingcouncil.org.uk

اکولوژی، دکتر محمد رضا اردکانی، انتشارات دانشگاه تهران

نهایت تشکر از آقای کامیار افتخاری از شیراز برای ارسال عکسهای مرتبط در این زمینه و تشکر و قدردانی از گروه کوهنوردی و غارشناسی آرش سنندج که همیشه حامی من در زمینه غارنوردی و ترویج و رشد غارنوردی در استان بوده است.

 منبع :  http://www.irancaves.com/fa/articledetail.aspx?id=76